Varlık İçinde Yokluk Fonu: İşsizler, İşsizlik Ödeneği Alıyor mu?

“İŞSİZLİK SİGORTASI FONU HAKKINDA ZATEN BİLİNENLER-1”

Türkiye’de işsizlik sigortası fonu oluşumu tartışmaları 80’li yıllara kadar gider ancak 1999 yılında somut adım atılabilmiş ve “4447 sayılı işsizlik sigortası kanunu” Ecevit Hükümeti tarafından yasalaşmıştır. 1999 yılında çıkan kanun gereği birikmeye başlayan fon kapsamında, yararlanma koşullarını yerine getiren işsizlere “Mart 2002” döneminden bu yana işsizlik ödeneği ödenmektedir. 2002-2008 yılları arasında ilgili kanunda esaslı bir değişiklik  olmamıştır.

“Türkiye’yi teğet geçen ekonomik kriz” işsizlik sigortası fonunu ve ilgili kanunun neredeyse merkezini değiştirmiştir. 2008 yılından başlayarak çıkan her torba kanun çalışmasında “işsizlik sigortası fonunun kullanım alanları genişletilmiştir.” 4447 sayılı kanunda esaslı 8 değişiklik yapılmış, işsizlik sigortası fonu sadece işsizlik ödeneğine değil birçok farklı başlıkta kullanılmaya başlanmıştır.  Hem 2001 krizinden çıkışta hem de 2008 sonrası krizle mücadelede işsizlik sigortası fonu en önemli argümanlardan biri olmuştur. Varlık Fonu ve ekonomik kriz tartışmaları içinde geçtiğimiz bu kritik süreçte fonun önemi ve etkili yönetimi daha da artmıştır.

İşsizlerin işsiz kaldıkları dönemde fondan yararlanabilmeleri yani “işsizlik ödeneği almaları” için aşağıdaki 4 şart yerine gelmiş olmalıdır;

1-  Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmaları (İstifa edenler yararlanamıyor)

2-  Hizmet akdinin sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde İŞKUR birimlerine veya elektronik ortamda http://www.iskur.gov.tr adresinden başvurmaları, (Başvurmayan alamaz, 30 günden sonra başvurursa geçen süre hakkından düşülür)

3-  İşten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmaları,

4-  Son üç yıl içerisinde en az 600 gün süreyle işsizlik sigortası primi ödemiş olmaları gereklidir. 

İŞKUR İşsizlik Sigortası Aralık 2016 bültenine göre; “İşsizlik Sigortasının uygulamaya başladığı Mart 2002 tarihinden 31.12.2016 tarihine kadar 7.865.560 kişi başvuruda bulunmuş, 5.123.004 kişi işsizlik ödeneği almaya hak kazanmıştır. Mart 2002 tarihinden 31 Aralık 2016 tarihine kadar toplam 14.313.273.079.-TL ödemede bulunulmuştur.” Buna göre başvuran her 100 işsizin 35’ine yukarıdaki şartlardan birine uymadığı gerekçesiyle işsizlik ödeneği ödenememiştir. Yasa bu konuda çok açık ve kısıtlayıcı olduğu için % 35 gibi görece yüksek bir oranda hak etmeyen işsiz, olumsuz dönüt almıştır. 

Tablo : Mart 2002-2016 İşsizlik Ödeneği Başvuruları

Başvuran Toplam Kişi Sayısı	7.865.560	100%
Ödenme Yapılmayan Toplam Kişi Sayısı	2.742.556	35%
Ödenen Kişi Sayısı	5.123.004	65%
Ödenen Toplam Miktar (TL)	14.313.273.079
Ortalama Kişi Başına Ödeme (TL)	2.794

Kaynak: İŞKUR İşsizlik Sigortası Bülteni

İŞKUR İşsizlik Sigortası Aralık 2016 bültenine göre; 2016 yılında Fondan harcanan miktar 12.145.157.598 TL’dir. Aynı dönemde bu kapsamda işsizlik ödeneğinin toplam harcama içindeki oranı % 30’dur. Fonun % 70’i işsizlik ödeneği dışındaki harcama kalemlerinde harcanmıştır. Kurulduğu aşamadan bu yana bu oranın düzenli bir artış sergilediği ortadadır.

“Kullanılma kapsamı” özellikle torba yasalarla yıllar içinde genişletilen fonun “kullanıldığı başlık sayısını tam olarak belirlemek” ayrı bir araştırma gerektirebilir. Aşağıda ana başlıklar halinde verilmeye çalışılmıştır.

1- İşsizlik Ödeneği ödemeleri

2- Genel Sağlık Sigortası primi ödemeleri

3- Çok tehlikeli mesleklerde çalışanlara ilişkin ödemeler

4- Kısa Çalışma Ödeneği Ödemeleri

5- Ücret Garanti Fonu Ödemeleri

6- Yarım Çalışma Ödeneği

7- Personel Maaş giderleri

8- İMD Hizmet sunum giderleri (Araç Kiralama vb.)

9- Memurların Öğle Yemeklerine Yardım

10-İşgücü Piyasası Analizi giderleri

11- Toplum Yararına Program

12- İş başı Eğitim Programı giderleri

13- Girişimcilik Programı giderleri

14- Mesleki eğitim kursları giderleri

15- GAP’a aktarılan ve bir daha iade edilmeyen giderler

16- İŞKUR Belgeli İşçi Çalıştırma Giderleri

17- Kadın Prim Desteği

18- Genç Prim Desteği

19- Fon yönetimi giderleri

20- Personel Hizmet içi eğitim giderleri

21- Fonun Hazineye Aktarım giderleri

22- Kurum Bilgisayar/Yazılım-Donanım giderleri

23- SOMA, Ermenek/Eynez…  katliamına ilişkin giderler

24- Kurum mahkeme ve harç giderleri

25- Geçici 9. Madde = işverene iade maddesi