16 NİSAN 2017 REFERANDUMU SONRASINDA ANAYASA
DEĞİŞİKLİKLERİ VE YÜRÜRLÜĞE GİRME[1]
16 Nisan 2017 referandumu ile 6771 sayılı Kanunla
Anayasa’da yapılan değişiklikler, söz konusu Kanun’un 18’inci maddesine göre üç
ayrı tarihte yürürlüğe girecektir.
1) Birlikte yapılan Türkiye Büyük Millet Meclisi ve
Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarih
(24 Haziran veya 8 Temmuz tarihlerinden sonra),
2) Birlikte yapılacak ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi
ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin takvimin başladığı tarih, (Bu hafta
başladı)
3) 6771 sayılı Kanun’un halkoylamasında kabul edildiği
16 Nisan 2017 tarihinden itibaren geçerli olanlar.
·
6771 sayılı Kanun ile Anayasa’da yapılan
değişiklikler farklı tarihlerde yürürlüğe gireceğinden, Anayasa metni[2] de buna
göre düzenlenmiştir. Buna göre, 6771 sayılı Kanun’un 16 Nisan 2017 günü yapılan
halkoylamasında kabul edilmesi ile birlikte, bu tarihte yürürlüğe giren
değişiklikler metne doğrudan işlenmiştir.
Yürürlük tarihi, “birlikte yapılan
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda (24 Haziran ve 8 Temmuz) Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarih” olan değişiklikler, yerine işlenmiş
biçimiyle aşağıda 1. Bölüm’de gösterilmiştir.
Yürürlük tarihi, “birlikte yapılacak ilk
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin takvimin
başladığı tarih” (Takvim başladı bile:) olan değişikliklere ise, yerine işlenmiş biçimiyle 2. Bölüm'de yer
verilmektedir.
1. Bölüm
6771 SAYILI KANUN GEREĞİNCE BİRLİKTE YAPILAN
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ SONUCUNDA
CUMHURBAŞKANININ GÖREVE BAŞLADIĞI TARİHTE YÜRÜRLÜĞE GİRECEK DEĞİŞİKLİKLER
VIII. Yürütme
yetkisi ve görevi
MADDE 8- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından,
Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
IV. Temel hak ve
hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması
MADDE 15- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde,
milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun
gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen
durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler
alınabilir.
(Değişik: 7/5/2004-5170/2 md.) Birinci fıkrada
belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen
ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne
dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz
ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu
mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
I. Kişinin
dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı
MADDE 17- Herkes, yaşama,
maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Tıbbî
zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne
dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tâbi tutulamaz.
Kimseye
işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya
veya muameleye tâbi tutulamaz.
(Değişik:
7/5/2004-5170/3 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Meşrû müdafaa hali, yakalama ve
tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün
kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması veya olağanüstü
hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah
kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme
fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.
III. Kişi
hürriyeti ve güvenliği
MADDE 19- Herkes, kişi
hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
Şekil
ve şartları kanunda gösterilen:
Mahkemelerce
verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine
getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün
gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim
altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın
yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu
madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir
müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun
olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek
isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı
verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse
hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
Suçluluğu
hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin
yokedilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi
tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hâkim kararıyla
tutuklanabilir. Hâkim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya
gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun
gösterir.
Yakalanan
veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki
iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak
derhal, toplu suçlarda en geç hâkim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.
(Değişik:
3/10/2001-4709/4 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Yakalanan veya tutuklanan kişi,
tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç
kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim
önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hâkim kararı olmaksızın
hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde
uzatılabilir.
(Değişik:
3/10/2001-4709/4 md.) Kişinin
yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Tutuklanan
kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma
sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma
ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine
getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.
Her
ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında
karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest
bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına
sahiptir.
(Değişik:
3/10/2001-4709/4 md.) Bu esaslar
dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun
genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir.
VI. Vergi ödevi
MADDE 73- Herkes, kamu
giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi
yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
Vergi,
resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya
kaldırılır.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülüklerin
muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun
belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi
Cumhurbaşkanına verilebilir.
3. Üyelikle
bağdaşmayan işler
MADDE 82- Türkiye Büyük
Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzelkişilerinde ve bunlara bağlı
kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da
dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel gelir kaynakları ve
özel imkânları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve Devletten
yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve
katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev
alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı
olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atama veya
onamasına bağlı resmî veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler. (Mülga
cümle: 16/4/2017-6771/16 md.)
Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işler kanunla düzenlenir.
II. Türkiye
Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri
A. Genel olarak
MADDE 87- (Değişik:
3/10/2001-4709/28 md.; 7/5/2004-5170/6 md.; 16/4/2017-6771/5 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev
ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesinhesap kanun
tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar
vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük
Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel
af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri
kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
B. Kanunların
teklif edilmesi ve görüşülmesi
MADDE 88- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Kanun teklif etmeye milletvekilleri yetkilidir.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde
görüşülme usul ve esasları İçtüzükle düzenlenir.
C. Kanunların
Cumhurbaşkanınca yayımlanması
MADDE 89- Cumhurbaşkanı,
Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gün içinde
yayımlar.
(Değişik:
3/10/2001-4709/29 md.) Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı
kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile
birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir.
Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi
sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tâbi
değildir.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu üye
tamsayısının salt çoğunluğuyla aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca
yayımlanır; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa,
Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.
Anayasa
değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır.
E. Kanun
hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme
MADDE 91- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
A. Toplanma ve
tatil
MADDE 93- (Değişik:
23/7/1995-4121/11 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk
günü kendiliğinden toplanır.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir;
ara verme veya tatil sırasında Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır.
Meclis
Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine,
Meclisi toplantıya çağırır.
Ara
verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle
bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam
edilemez.
D. Toplantı ve
karar yeter sayısı
MADDE 96- (Değişik: 21/10/2007-5678/3 md.) Türkiye
Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının
en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasada başkaca
bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak
karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir
fazlasından az olamaz.
(Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
IV. Türkiye
Büyük Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yolları[3]
MADDE 98- (Değişik: 16/4/2017-6771/6 md.)
Türkiye
Büyük Millet Meclisi; Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve
yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanır.
Meclis
araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir.
Genel
görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun
Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Meclis
soruşturması, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında 106 ncı maddenin
beşinci, altıncı ve yedinci fıkraları uyarınca yapılan soruşturmadan ibarettir.
Yazılı
soru, yazılı olarak en geç onbeş gün içinde cevaplanmak üzere
milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru
sormalarından ibarettir.
Meclis
araştırması, genel görüşme ve yazılı soru önergelerinin verilme şekli, içeriği
ve kapsamı ile araştırma usulleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir.
B. Gensoru
MADDE 99- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
C. Meclis
soruşturması
MADDE 100- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
D. Görev ve
yetkileri
MADDE 104- (Değişik:
16/4/2017-6771/8 md.)
Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yürütme yetkisi
Cumhurbaşkanına aittir.
Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini
ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet
organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder.
Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye
Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar.
Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir.
Kanunları yayımlar.
Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet
Meclisine geri gönderir.
Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün
veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları
gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine
son verir.
Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve
bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle
düzenler.
Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini
gönderir, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini
kabul eder.
Milletlerarası andlaşmaları onaylar ve yayımlar.
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü
takdirde halkoyuna sunar.
Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri
alır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin
Başkomutanlığını temsil eder.
Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir.
Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin
cezalarını hafifletir veya kaldırır.
Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve
ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü
bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle
düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile
kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda,
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.
Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve
bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir.
Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih
belirlenmemişse, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer.
Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve
kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir
ve yetkileri kullanır.
E. Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu[4]
MADDE 105- (Değişik:
16/4/2017-6771/9 md.)
Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye
Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle
soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür
ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar
verebilir.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki
siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç
katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad
çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma
yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis
Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona
bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir.
Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde
dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye
Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana
sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede
tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir,
yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.
Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı,
seçim kararı alamaz.
Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen
Cumhurbaşkanının görevi sona erer.
Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu
sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde
hükmü uygulanır.
F. Cumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanına vekâlet ve
bakanlar[5]
MADDE 106- (Değişik:
16/4/2017-6771/10 md.)
Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla
Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması
halinde, kırkbeş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar
Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait
yetkileri kullanır. Genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa Türkiye Büyük
Millet Meclisi seçimi de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yenilenir. Genel
seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet
Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan
Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz. Türkiye Büyük Millet Meclisi
genel seçimlerinin yapılacağı tarihte her iki seçim birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle
geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı
Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme
yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve
görevden alınır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, 81 inci maddede yazılı
şekilde Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde andiçerler. Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa
üyelikleri sona erer.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, Cumhurbaşkanına karşı
sorumludur. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili
suç işledikleri iddiasıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt
çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis,
önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli
oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki
siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç
katı olarak gösterecekleri adaylar arasından, her siyasi parti için ayrı ayrı
ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma
yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis
Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona
bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir.
Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde
dağıtılır ve dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce
Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu
sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir,
yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.
Bu kişilerin görevde bulundukları sürede, görevleriyle ilgili
işledikleri iddia edilen suçlar bakımından, görevleri bittikten sonra da
beşinci, altıncı ve yedinci fıkra hükümleri uygulanır.
Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen
Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakanın görevi sona erer.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, görevleriyle ilgili
olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanır.
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması,
görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının
kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.
G. Cumhurbaşkanı
Genel Sekreterliği
MADDE 107- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
H. Devlet
Denetleme Kurulu
MADDE 108- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde
yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına
bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine,
tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum
ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan
meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında,
kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü idari soruşturma, inceleme,
araştırma ve denetlemeleri yapar.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı
dışındadır.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Devlet Denetleme Kurulunun Başkan ve üyeleri,
Cumhurbaşkanınca atanır.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev
süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.
II. Bakanlar
Kurulu
A. Kuruluş
MADDE 109- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
B. Göreve
başlama ve güvenoyu
MADDE 110- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
C. Görev sırasında güvenoyu
MADDE 111- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
D. Görev ve
siyasî sorumluluk
MADDE 112- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
E. Bakanlıkların
kurulması ve bakanlar
MADDE 113- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
F. Seçimlerde
geçici Bakanlar Kurulu
MADDE 114- (Mülga: 16/4/2017-6771/16 md.)
G. Tüzükler
MADDE 115- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
H. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin
yenilenmesi[6]
MADDE 116- (Değişik:
16/4/2017-6771/11 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç
çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük
Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi
halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi
birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin
yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday
olabilir.
Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve
Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının göreve
başlamasına kadar devam eder.
Bu şekilde seçilen Meclis ve
Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır.
İ. Millî Savunma
1. Başkomutanlık
ve Genelkurmay Başkanlığı
MADDE 117- Başkomutanlık,
Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevî varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı
tarafından temsil olunur.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Millî güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin
yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı,
Cumhurbaşkanı sorumludur.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı
Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı
namına yerine getirir.
(Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
(Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
2. Millî
Güvenlik Kurulu
MADDE 118- (Değişik:
3/10/2001-4709/32 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Millî Güvenlik Kurulu;
Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Millî
Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve
Hava kuvvetleri komutanlarından kurulur.
Gündemin
özelliğine göre Kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri
alınabilir.
(Değişik:
3/10/2001-4709/32 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Millî Güvenlik Kurulu; Devletin
millî güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan
tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonun sağlanması konusundaki görüşlerini
Cumhurbaşkanına bildirir. Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin
bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması hususunda
alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere ait kararlar Cumhurbaşkanınca
değerlendirilir.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Millî Güvenlik Kurulunun gündemi; Cumhurbaşkanı
yardımcıları ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak
Cumhurbaşkanınca düzenlenir.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Millî Güvenlik
Kurulu Cumhurbaşkanı yardımcısının başkanlığında toplanır.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve
görevleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.
III. Olağanüstü hal yönetimi[7]
MADDE 119- (Değişik:
16/4/2017-6771/12 md.)
Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun
başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve
eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan
tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya
temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet
hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî
şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır
ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir
bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.
Olağanüstü hal ilanı kararı, verildiği gün Resmî Gazetede
yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya
çağırılır; Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini
kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.
Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her
defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş hallerinde bu dört
aylık süre aranmaz.
Olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve
çalışma yükümlülükleri ile 15 inci maddedeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve
hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya geçici olarak durdurulacağı, hangi
hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği kanunla düzenlenir.
Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli
kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde
belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede yayımlanır, aynı
gün Meclis onayına sunulur.
Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye
Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hal
sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük
Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde
çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.
2. Şiddet
olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması
sebepleriyle olağanüstü hal ilânı
MADDE 120- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
3. Olağanüstü
hallerle ilgili düzenleme
MADDE 121- (Mülga: 16/4/2017-6771/16
md.)
B. Sıkıyönetim,
seferberlik ve savaş hali
MADDE 122- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
IV. İdare
A. İdarenin
esasları
1. İdarenin
bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği
MADDE 123- İdare, kuruluş
ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.
İdarenin
kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı
kararnamesiyle kurulur.
2. Yönetmelikler
MADDE 124- (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.)
Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını
ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını
sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler
çıkarabilirler.
Hangi
yönetmeliklerin Resmî Gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir.
B. Yargı yolu
MADDE 125- İdarenin her
türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. (Ek cümleler:
13/8/1999-4446/2 md.) Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve
sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası
tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir. Milletlerarası tahkime ancak yabancılık
unsuru taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir.
(Ek
cümle: 12/9/2010-5982/11 md.) (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Yüksek Askerî
Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her
türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.
İdarî
işlemlere karşı açılacak davalarda süre, yazılı bildirim tarihinden başlar.
(Değişik:
12/9/2010-5982/11 md.) Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka
uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup, hiçbir surette yerindelik denetimi
şeklinde kullanılamaz. Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve
esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak, idarî eylem ve işlem
niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı verilemez.
İdarî
işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve
idarî işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi
durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Kanun, olağanüstü hallerde, seferberlik ve savaş halinde
ayrıca millî güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin
durdurulması kararı verilmesini sınırlayabilir.
İdare,
kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.
2. Mahallî
idareler
MADDE 127- Mahallî
idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene
kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu
tüzelkişileridir.
Mahallî
idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun
olarak kanunla düzenlenir.
(Değişik:
23/7/1995-4121/12 md.) Mahallî idarelerin seçimleri, 67 nci maddedeki esaslara
göre beş yılda bir yapılır. (Mülga cümle: 16/4/2017-6771/16 md.) Kanun, büyük
yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir.
Mahallî
idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin
itirazların çözümü ve kaybetmeleri, konusundaki denetim yargı yolu ile olur.
Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya
kovuşturma açılan mahallî idare organları veya bu organların üyelerini, İçişleri
Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştırabilir.
Merkezî
idare, mahallî idareler üzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü
ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması,
toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması
amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine
sahiptir.
(Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi
amacı ile, kendi aralarında Cumhurbaşkanının izni ile birlik kurmaları,
görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı
bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir
kaynakları sağlanır.
2. Yükseköğretim
üst kuruluşları
MADDE 131- Yükseköğretim
kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek,
yükseköğretim kurumlarındaki eğitim- öğretim ve bilimsel araştırma
faaliyetlerini yönlendirmek bu kurumların kanunda belirtilen amaç ve ilkeler
doğrultusunda kurulmasını, geliştirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen
kaynakların etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının
yetiştirilmesi için planlama yapmak maksadı ile Yükseköğretim Kurulu kurulur.
(Değişik:
7/5/2004-5170/8 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler
tarafından seçilen ve sayıları, nitelikleri, seçilme usulleri kanunla
belirlenen adaylar arasından rektörlük ve öğretim üyeliğinde başarılı hizmet
yapmış profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve
Cumhurbaşkanınca doğrudan doğruya seçilen üyelerden kurulur.
Kurulun
teşkilatı, görev, yetki, sorumluluğu ve çalışma esasları kanunla düzenlenir.
G. Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
MADDE 134- (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Atatürkçü
düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk
dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak ve yayınlar yapmak
amacıyla; Atatürk’ün manevî himayelerinde, Cumhurbaşkanının gözetim ve
desteğinde, Cumhurbaşkanının görevlendireceği bakana bağlı; Atatürk Araştırma
Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden
oluşan, kamu tüzelkişiliğine sahip “Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu”
kurulur.
Türk
Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu için Atatürk’ün vasiyetnamesinde belirtilen
malî menfaatler saklı olup kendilerine tahsis edilir.
Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kuruluşu, organları, çalışma usulleri ve
özlük işleri ile kuruluşuna dahil kurumlar üzerindeki yetkileri kanunla
düzenlenir.
J. Kanunsuz emir
MADDE 137- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle
çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve
bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu
emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren
sorumlu olmaz.
Konusu
suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse
sorumluluktan kurtulamaz.
Askerî
hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin
korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.
3. Görev ve
yetkileri
MADDE 148- (Değişik:
12/9/2010-5982/18 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Anayasa Mahkemesi, kanunların,
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün
Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel
başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından
inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı
iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
Kanunların
şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp
yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve
ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır.
Şekil bakımından denetleme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten
itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası
açılamaz; def’i yoluyla da ileri sürülemez.
(Ek
fıkra: 12/9/2010-5982/18 md.) Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel
hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi
birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine
başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş
olması şarttır.
(Ek
fıkra: 12/9/2010-5982/18 md.) Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi
gereken hususlarda inceleme yapılamaz.
(Ek
fıkra: 12/9/2010-5982/18 md.) Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar
kanunla düzenlenir.
(Değişik:
12/9/2010-5982/18 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Anayasa
Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını,
Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay
Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve
Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan
dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
(Ek fıkra:
12/9/2010-5982/18 md.) (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Genelkurmay
Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili
suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.
Yüce
Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili
yapar.
(Değişik:
12/9/2010-5982/18 md.) Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu
yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar
kesindir.
Anayasa
Mahkemesi, Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine getirir.
5. İptal davası
MADDE 150- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin,
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve
hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa
Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına,
Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna
ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir. (Mülga
cümle: 16/4/2017-6771/16 md.)
6. Dava açma
süresi
MADDE 151- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası
açma hakkı, iptali istenen kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya İçtüzüğün
Resmî Gazetede yayımlanmasından başlayarak altmış gün sonra düşer.
7. Anayasaya
aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi
MADDE 152- (Değişik:
16/4/2017-6771/16 md.) Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir
kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse
veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddî olduğu
kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı
geri bırakır.
Mahkeme,
Anayasaya aykırılık iddiasını ciddî görmezse bu iddia, temyiz merciince esas
hükümle birlikte karara bağlanır.
Anayasa
Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay içinde kararını
verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki
kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas
hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadır.
Anayasa
Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmî Gazetede
yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya
aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz.
8. Anayasa
Mahkemesinin kararları
MADDE 153- Anayasa
Mahkemesinin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz.
(Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Anayasa
Mahkemesi bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin tamamını veya bir
hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol
açacak biçimde hüküm tesis edemez.
(Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Kanun,
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü ya da
bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte
yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe
gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazetede
yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez.
(Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) İptal kararının
yürürlüğe girişinin ertelendiği durumlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal
kararının ortaya çıkardığı hukukî boşluğu dolduracak kanun teklifini öncelikle
görüşüp karara bağlar.
İptal
kararları geriye yürümez.
Anayasa
Mahkemesi kararları Resmî Gazetede hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı
organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.
C. Danıştay
MADDE 155- Danıştay, idarî
mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı
karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara
da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
(Değişik:
13/8/1999- 4446/3 md.; 16/4/2017-6771/16 md.) Danıştay,
davaları görmek, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri
hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve
kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir.
(Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Danıştay
üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu
meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulu; dörtte biri,
nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı; tarafından
seçilir.
Danıştay
Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından
Danıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl
için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Danıştayın,
kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile
üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idarî yargının özelliği, mahkemelerin
bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
A. Bütçe ve kesinhesap[8]
MADDE 161- (Değişik:
29/10/2005-5428/3 md.; 16/4/2017-6771/15 md.)
Kamu idarelerinin ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu
tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.
Malî yıl başlangıcı ile merkezi yönetim bütçesinin
hazırlanması, uygulanması ve kontrolü ile yatırımlar veya bir yıldan fazla
sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller kanunla düzenlenir. Bütçe
kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz.
Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malî yılbaşından en az
yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Bütçe teklifi Bütçe
Komisyonunda görüşülür. Komisyonun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin Genel
Kurulda görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır.
Bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde,
geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması
durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi
yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda kamu idare
bütçeleri hakkında düşüncelerini her bütçenin görüşülmesi sırasında açıklarlar,
gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar.
Genel Kurulda kamu idare bütçeleri ile değişiklik önergeleri,
üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır.
Merkezî yönetim bütçesiyle verilen ödenek, harcanabilecek
tutarın sınırını gösterir. Harcanabilecek tutarın Cumhurbaşkanlığı
kararnamesiyle aşılabileceğine dair bütçe kanununa hüküm konulamaz.
Carî yıl bütçesindeki ödenek artışını öngören değişiklik
teklifleri ile carî ve izleyen yılların bütçelerine malî yük getiren
tekliflerde, öngörülen giderleri karşılayabilecek malî kaynak gösterilmesi
zorunludur.
Merkezî yönetim kesinhesap kanunu teklifi, ilgili olduğu malî
yılın sonundan başlayarak en geç altı ay sonra Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye
Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay genel uygunluk bildirimini, ilişkin
olduğu kesinhesap kanun teklifinin verilmesinden başlayarak en geç yetmişbeş
gün içinde Meclise sunar.
Kesinhesap kanunu teklifi ve genel uygunluk bildiriminin
Türkiye Büyük Millet Meclisine verilmiş olması, ilgili yıla ait Sayıştayca
sonuçlandırılamamış denetim ve hesap yargılamasını önlemez ve bunların karara
bağlandığı anlamına gelmez.
Kesinhesap kanunu teklifi, yeni yıl bütçe
kanunu teklifiyle birlikte görüşülür ve karara bağlanır.
B. Bütçenin
görüşülmesi
MADDE 162- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
C. Bütçelerde
değişiklik yapılabilme esasları
MADDE 163- (Mülga:
16/4/2017-6771/16 md.)
D. Kesinhesap
MADDE 164- (Mülga: 16/4/2017-6771/16
md.)
I. Planlama;
Ekonomik ve Sosyal Konsey[9]
MADDE 166- Ekonomik, sosyal
ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve
uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve
değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla
gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir.
Planda
millî tasarrufu ve üretimi artırıcı, fiyatlarda istikrar ve dış ödemelerde
dengeyi sağlayıcı, yatırım ve istihdamı geliştirici tedbirler öngörülür;
yatırımlarda toplum yararları ve gerekleri gözetilir; kaynakların verimli
şekilde kullanılması hedef alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre
gerçekleştirilir.
Kalkınma
planlarının hazırlanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına,
uygulanmasına, değiştirilmesine ve bütünlüğünü bozacak değişikliklerin
önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
(Ek
fıkra: 12/9/2010-5982/23 md.) (Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Ekonomik ve
sosyal politikaların oluşturulmasında Cumhurbaşkanına istişarî nitelikte görüş
bildirmek amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal
Konseyin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir.
II. Piyasaların
denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi
MADDE 167- Devlet, para,
kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini
sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiilî veya anlaşma sonucu
doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler.
(Değişik: 16/4/2017-6771/16 md.) Dış ticaretin
ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat
ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında
ek malî yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Cumhurbaşkanına
yetki verilebilir.
GEÇİCİ MADDE 21-
(Ek:
16/4/2017-6771/17 md.)
A) Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27’nci Yasama Dönemi
milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı seçimi 3/11/2019 tarihinde
birlikte yapılır. Seçimin yapılacağı tarihe kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleri ve Cumhurbaşkanının görevi devam eder. Meclisin seçim kararı alması
halinde, 27’nci Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve Cumhurbaşkanlığı
seçimi birlikte yapılır.
B) Bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay içinde
Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu Kanunla yapılan değişikliklerin gerektirdiği
Meclis İçtüzüğü değişikliği ile diğer kanuni düzenlemeleri yapar.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise
Cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde
Cumhurbaşkanı tarafından düzenlenir.
C) Anayasanın 159 uncu maddesinde yapılan düzenlemeye göre
Hâkimler ve Savcılar Kurulu üyeleri en geç otuz gün içinde seçilirler ve bu
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonraki kırkıncı günü takip eden iş günü
görevlerine başlarlar. Başvurular, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten
itibaren beş gün içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına yapılır.
Başkanlık, başvuruları Anayasa ve Adalet Komisyonları Üyelerinden Kurulu Karma
Komisyona gönderir. Komisyon on gün içinde her bir üyelik için üç adayı üye
tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla belirler. Birinci oylamada üçte iki
çoğunlukla seçimin sonuçlandırılamaması halinde, ikinci ve üçüncü oylamalar
yapılır; bu oylamalarda üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun oyunu alan aday
seçilmiş olur. Beşte üç çoğunluğun sağlanamaması halinde üçüncü oylamada en çok
oyu almış olan, seçilecek üyelerin iki katı aday arasından ad çekme usulü ile
üye belirleme işlemi tamamlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu aynı
usul ve nisapları gözeterek onbeş gün içinde seçimi tamamlar. Mevcut Hâkimler
ve Savcılar Yüksek Kurulu üyeleri, yeni üyelerin göreve başlayacağı tarihe
kadar görevlerine devam eder ve bu süre içinde yürürlükteki Kanun hükümlerine
göre çalışır. Yeni üyeler, ilgili kanunda değişiklik yapılıncaya kadar mevcut
Kanunun Anayasaya aykırı olmayan hükümleri uyarınca çalışır. Görevi sona eren
ve Hâkimler ve Savcılar Kuruluna yeniden seçilmeyen üyelerden, talepleri
halinde adli yargı hâkim ve savcıları arasından seçilenler Yargıtay üyeliğine,
idari yargı hâkim ve savcıları arasından seçilenler Danıştay üyeliğine Hâkimler
ve Savcılar Kurulunca seçilir; öğretim üyeleri ve avukatlar arasından
seçilenler ise Danıştay üyeliğine Cumhurbaşkanınca atanır. Bu şekilde yapılan
seçim ve atamalarda boş kadro olup olmadığına bakılmaz, seçilen ve atanan üye
sayısı kadar Yargıtay ve Danıştay kadrolarına üye kadrosu ilave edilir.
D) Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesinden
Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilmiş bulunan kişilerin herhangi bir sebeple
görevleri sona erene kadar üyelikleri devam eder.
E) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih
itibarıyla Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve askerî mahkemeler
kaldırılmıştır.
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten
itibaren dört ay içinde; Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin
askerî hâkim sınıfından Başkan, Başsavcı, İkinci Başkan ve üyeleri ile diğer
askerî hâkimler (yedek subaylar hariç) tercihleri ve müktesepleri dikkate
alınarak;
a) Hâkimler ve Savcılar Kurulunca adli
veya idari yargıda hâkim veya savcı olarak atanabilirler.
b) Aylık, ek gösterge, ödenek, yargı
ödeneği, ek ödeme, malî, sosyal hak ve yardımlar ile diğer hakları yönünden
emsali adli veya idari yargıya mensup hâkim ve savcılar, bunların dışındaki hak
ve yükümlülükler yönünden ise bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihteki mevzuat
hükümleri uygulanmaya devam edilmek suretiyle Millî Savunma Bakanlığınca mevcut
sınıflarında, Bakanlık veya Genelkurmay Başkanlığının hukuk hizmetleri
kadrolarına atanırlar. Bunlardan, emeklilik hakkını elde edenlerden yaş
haddinden önce bu görevlerden kendi istekleriyle ayrılacaklara ödenecek
tazminata ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
Kaldırılan askerî yargı mercilerinde
görülmekte olan dosyalardan; kanun yolu incelemesi aşamasında olanlar ilgisine
göre Yargıtay veya Danıştaya, diğer dosyalar ise ilgisine göre görevli ve
yetkili adli veya idari yargı mercilerine dört ay içinde gönderilir.
F) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan
kanun hükmünde kararnameler, tüzükler, Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu
tarafından çıkarılan yönetmelikler ile diğer düzenleyici işlemler yürürlükten
kaldırılmadıkça geçerliliğini sürdürür. Yürürlükte bulunan kanun hükmünde
kararnameler hakkında 152 nci ve 153 üncü maddelerin uygulanmasına devam
olunur.
G) Kanunlar ve diğer mevzuat ile Başbakanlık ve Bakanlar
Kuruluna verilen yetkiler, ilgili mevzuatta değişiklik yapılıncaya kadar
Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır.
H) Anayasanın 67 nci maddesinin son
fıkrası hükmü, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra birlikte yapılacak
ilk milletvekili genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi bakımından
uygulanmaz.
2.Bölüm
6771 SAYILI
KANUN GEREĞİNCE BİRLİKTE YAPILACAK İLK TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ VE
CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİNE İLİŞKİN TAKVİMİN BAŞLADIĞI TARİHTE YÜRÜRLÜĞE
GİRECEK DEĞİŞİKLİKLER
A. Kuruluşu
MADDE 75- (Değişik:
17/5/1987-3361/2 md.; 23/7/1995-4121/8 md.; 16/4/2017-6771/2 md.)
Türkiye
Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen altıyüz milletvekilinden oluşur.
C. Türkiye Büyük
Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanının seçim dönemi[10]
MADDE 77- (Değişik: 21/10/2007-5678/1 md.;
16/4/2017-6771/4 md.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş
yılda bir aynı günde yapılır.
Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun
sağlanamaması halinde 101 inci maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır.
I. Cumhurbaşkanı
A. Adaylık ve seçimi[11]
MADDE 101- (Değişik:
16/4/2017-6771/7 md.)
Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış,
milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan
halk tarafından seçilir.
Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla
iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan
genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde
beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüzbin seçmen aday gösterebilir.
Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet
Meclisi üyeliği sona erer.
Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu
alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu
oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk
oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan
aday, Cumhurbaşkanı seçilir.
İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin
herhangi bir nedenle seçime katılmaması halinde; ikinci oylama, boşalan
adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır.
İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde
yapılır. Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı
seçilir. Oylamada, adayın geçerli oyların çoğunluğunu alamaması halinde, sadece
Cumhurbaşkanı seçimi yenilenir.
Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya
kadar mevcut Cumhurbaşkanının görevi devam eder.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar
kanunla düzenlenir.
B. Seçimi
MADDE 102- (Değişik: 21/10/2007-5678/5 md.)
(Mülga: 16/4/2017-6771/16 md.)
[1]
https://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm
adresinden anayasa metni içerisindeki açıklamalardan uyarlanmıştır.
[2]
https://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm
adresinden güncel metne ulaşabilirsiniz.
[3] Bu maddenin “A.
Genel olarak” şeklindeki kenar başlığı, 16/4/2017 tarihli ve 6771 sayılı
Kanunun 6’ncı maddesi ile metinden çıkarılmıştır.
[4] Bu maddenin
başlığı, “E. Sorumluluk ve sorumsuzluk hali” iken 16/4/2017 tarihli ve 6771
sayılı Kanunun 9’uncu maddesi ile değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
[5] Bu maddenin
başlığı, “F. Cumhurbaşkanına vekillik etme” iken 16/4/2017 tarihli ve 6771
sayılı Kanunun 10’uncu maddesi ile değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
[6] Bu maddenin
başlığı, “H. Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin Cumhurbaşkanınca
yenilenmesi” iken 16/4/2017 tarihli ve 6771 sayılı Kanunun 11’inci maddesi ile
değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
[7] Bu maddenin
“III. Olağanüstü yönetim usulleri” ve “A. Olağanüstü haller” şeklindeki kenar
başlıkları, 16/4/2017 tarihli ve 6771 sayılı Kanunun 12’nci maddesi ile
metinden çıkarılmış; başlığı “1. Tabiî afet ve ağır ekonomik bunalım sebebiyle
olağanüstü hal ilânı” iken değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
[8] Bu maddenin
başlığı, “A. Bütçenin hazırlanması ve uygulanması” iken 16/4/2017 tarihli ve
6771 sayılı Kanunun 15’inci maddesi ile değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
[9] Bu maddenin
kenar başlığı, “I. Planlama” iken, 12/9/2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanunun
23’üncü maddesiyle değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
[10] Bu maddenin
başlığı, “C. Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçim dönemi” iken 16/4/2017
tarihli ve 6771 sayılı Kanunun 4’üncü maddesi ile değiştirilmiş ve metne
işlenmiştir.
[11] Bu maddenin
başlığı, “A. Nitelikleri ve tarafsızlığı” iken 16/4/2017 tarihli ve 6771 sayılı
Kanunun 7’nci maddesi ile değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
